Қалқанша безі энергетикалық алмасуды және зат алмасуды реттейді, ал оның жұмысының бұзылуы түрлі мәселелерге әкеледі: қалқанша бездің шамадан тыс белсенділігінде (гипертиреоз) зат алмасу жеделдеп, дене салмағы әдетте төмендейді, ал жеткіліксіз белсенділігінде (гипотиреоз) зат алмасу баяулап, дене салмағы артады. Жүктілікті жоспарлап жүрген әйелдер жүктіліктің басталу мүмкіндігін және оны қалқанша безінің проблемаларына байланысты үзілу қаупін бағалау үшін қалқанша бездің жағдайын тексеруі қажет.

Эстрогендер – әйел жыныстық гормондары. Олар тері астына май қорын жинауға көмектесіп, жүктілік пен бала емізу кезеңінде қоректік қор қызметін атқарады. Эстроген деңгейінің күрт ауытқуы салмақтың артуына әкеледі, әсіресе пременопауза кезеңінде, зат алмасу жылдамдығы баяулағанда. Көбіне артық салмақ поликистозды аналық без синдромы (СПЯК) бар әйелдерде пайда болады, мұнда әйел және еркек жыныстық гормондары арасындағы тепе-теңдік бұзылады. Сонымен қатар салмақ климакс кезеңінде де артуы мүмкін, әсіресе ол ыстық басу, депрессиялық бұзылыстар және басқа да жағымсыз белгілермен қатар жүрсе.

Эстрадиол – әйел жыныстық гормоны (эстроген), аналық бездерде түзіледі. Ол әйелдің репродуктивтік және жалпы денсаулығына, овуляцияның дұрыс жүруіне, жұмыртқа жасушасының ұрықтануына, жүктіліктің дамуына, сүйек тіндерінің саулығына және холестерин деңгейінің қалыпты болуына әсер етеді.

Тестостерон — негізгі еркектік жыныс гормоны, әйелдерде ол бүйрек үсті бездерінде түзіледі, аналық бездердегі фолликулдың дамуына қатысады. Тестостерон гормоны қаңқаның және бұлшықет массасының дамуына әсер етеді, көңіл-күйді жақсартады. Бірақ әйелдер үшін неғұрлым ақпаратты көрсеткіш – ИСТ (еркін тестостерон индексі). Еркін тестостерон деңгейі жыныстық гормондарды байланыстыратын глобулиннің (ЖГБГ) концентрациясының өзгерістеріне тәуелді емес. Сондықтан, егер ЖГБГ жоғары болса – гипертиреозда, бауыр циррозында, пероральді контрацептивтерді және эпилепсияға қарсы дәрілерді қабылдағанда, гиперэстрогенді жағдайларда (соның ішінде жүктілікте) немесе төмен болса – гипотиреозда, семіздікте, андрогендердің артықтығында, нефриттік синдромда – еркін тестостеронға жасалатын талдау жалпы тестостеронға қарағанда анағұрлым ақпаратты болып саналады.

Әйел бедеулігінің негізгі себептерінің бірі – гормоналды бұзылыстар. Эндокриндік бедеулік – овуляцияның бұзылысы, СПЯК (склерополикистозды аналық без синдромы), эндометриоз. Гипотиреоз – әйел бедеулігінің бір себебі, ол ұрықтануға әсер етеді, овуляцияның болмауымен, етеккірдің кешігуімен және жыныстық дамудың баяулауымен қатар жүреді.

Тиреотропты гормон (ТТГ) гипофизде түзіледі, қалқанша бездің қызметін, ағзадағы энергия түзілуіне жауапты тиреоидты гормондардың тұрақты концентрациясын реттейді.
Еркін тироксин (FT4) және еркін трийодтиронин (FT3) – қалқанша без гормондары, оның функционалдық жағдайын анықтауға мүмкіндік береді.
Анти-ТПО (қалқанша без пероксидазасына қарсы антиденелер) – Хашимото аутоиммунды тиреоидитін жоққа шығару үшін тапсырылады. Бұл түсік тастаудың қауіп факторларының бірі болып табылады.

Лютеиндеуші гормон (ЛГ, LH) гипофизде түзіледі, әйелдерде етеккір циклін және жыныс гормондарының түзілуін реттейді.

Фолликулостимулдаушы гормон (ФСГ) – әйелдерде фолликулдың өсуі мен жетілуін ынталандырады, еркектік гормондарды әйелдік гормондарға айналдырады. Лютеиндеуші гормон (ЛГ) мен фолликулостимулдаушы гормонға (ФСГ) бір мезгілде талдау жасау – әйел бедеулігін диагностикалау және емдеу тактикасын анықтау үшін қолданылады.

АМГ (Антимюллер гормоны) деңгейін анықтау мүмкіндік береді:

• аналық бездердің функционалдық резервін бағалау;
• овуляцияны шамадан тыс ынталандыру қаупі жоғары пациенттерді анықтау;
• бедеулікті емдеудің оңтайлы сызбасын таңдау.

АМГ деңгейінің төмендеуі жеткіліксіздікті көрсетеді, мұндай жағдайда ЭКО бағдарламасы бойынша пациенттер овуляцияны ынталандыруға нашар жауап береді (жүктілік сирек дамиды).

17-ОН-прогестерон – бүйрек үсті без қыртысының туа біткен гиперплазиясының маркері. Оның деңгейін анықтау:

• 17-ОН-прогестерон түзілуінің бұзылысын (фертильділіктің төмендеуінің және жүктіліктің үзілу проблемаларының бір себебі) анықтауға,
• СПЯК (поликистозды аналық без синдромы) немесе адреногенитальді синдромды айқындауға,
• бедеулікті емдеудің дұрыс сызбасын таңдауға мүмкіндік береді.

Пролактин – гипофиз гормоны, ол сүт безінің пролиферациясын және сүттің бөлінуін ынталандырады.
Макропролактин – бұл аутоантиденелермен иммундық кешендерде байланысқан пролактин, ол қарапайым пролактинге қарағанда ағзадан баяуырақ шығарылады.

\Ферритинге талдау – темір тапшылығы анемиясының алғашқы белгілері пайда болмай тұрып-ақ диагноз қоюға мүмкіндік беретін «алтын стандарт». Бұл талдау әсіресе жүктілікті жоспарлау кезінде маңызды, себебі жүкті әйелдер анемия дамуының жоғары қаупі бар топқа жатады.

Аланинаминотрансфераза (АЛТ) және аспартатаминотрансфераза (АСТ) – трансаминазалар деп аталатын ферменттер, олар бауыр жасушаларындағы ақуыз алмасуында маңызды рөл атқарады. Жүктілік кезінде бауырдың жүктемесі артатындықтан, олардың маңызы ерекше.

Дайындық:

• Зерттеуге дейін 72 сағат ішінде қалқанша без гормондарын, йод препараттарын қабылдамау керек.
• 48 сағат бұрын стероидты және тиреоидты гормондарды қабылдауды тоқтату қажет.
• 24 сағат ішінде дәрілік препараттарды, майлы тағамды қабылдауды, сондай-ақ физикалық және эмоционалдық зорлануды болдырмау керек.
• Зерттеуге дейінгі 8 сағат бойы тамақ ішпеу қажет.
• Зерттеуге дейінгі 3 сағат ішінде шылым шекпеу керек, таза газсыз суды ішуге рұқсат.

Зерттеуді өткізу ұсынылады:

• Әйелдерде эмоционалдық жағдайға байланысты мәселелер, ұйқы бұзылыстары, тағамдық тәртіптің өзгерістері болғанда гормондық фонды зерттеу;
• Әйелдерде артық салмақ немесе салмақ мәселелері кезінде гормондық фонды зерттеу;
• СПЯК (поликистозды аналық без синдромы);
• Эндометриоз;
• Гормондық бұзылыстар;
• Әйел бедеулігінің себептерін анықтау;
• Әйел бедеулігін емдеу тактикасын таңдау;
• Гормондық бұзылыстар мен бедеулікті емдеудің тиімділігін бақылау.