Бауыр – адам ағзасының ең төзімді мүшесі. Ол тәулік бойы, аптасына 7 күн демалыссыз жұмыс істеп, ағза үшін 70-тен астам маңызды қызмет атқарады. Бауырдың тітіркену белгілері ұзақ уақыт байқалмайды, себебі оның өзінде жүйке ұштары жоқ. Ауырсыну бауырдың ұлғаюы мен оны қоршап тұрған қапшықтың (капсуланың) созылуы кезінде пайда болады, өйткені капсулада жүйке ұштары бар.

Бауырдың негізгі қызметтері:

• Детоксикация – қаннан экзогендік және ағзаның тіршілік әрекеті нәтижесінде түзілетін ішкі уыттарды бейтараптандыру, сүзу;
• Ас қорыту – өт түзіп, майлардың қорытылуын қамтамасыз етеді;
• Синтетикалық – ақуыздар мен гормондардың синтезі;
• Депонирлеу – қор жинау қызметі.

Бауыр зақымдануының клиникалық белгілері ұзақ уақыт бойы байқалмауы мүмкін. Мысалы, В және С гепатиті вирустарымен жұққанда ауру тек кейінгі кезеңдерде (бауыр циррозы, гепатоцеллюлярлы карцинома – бауыр обыры) айқындалады. Сондықтан бауыр қызметін зертханалық бақылаудан жүйелі түрде өтіп тұру өте маңызды.

Зертханалық көрсеткіштер:

• Аланинаминотрансфераза (АЛТ) және Аспартатаминотрансфераза (АСТ) – трансаминаза тобына жататын ферменттер, бауыр жасушаларындағы ақуыз алмасуына қатысады. Бауыр жасушалары бұзылғанда олардың қандағы деңгейі көтеріледі: жедел зақымдануда – АЛТ, созылмалы жағдайда – АСТ.
• Билирубин (жанама, яғни еркін түрі) – эритроциттердің ыдырау өнімі, уытты зат. Әдетте ол бауырға түсіп, глюкурон қышқылымен байланысады да, уытсыз тікелей (байланысқан) билирубинге айналып, ағзадан шығарылады. Еркін билирубиннің деңгейі 380 мкмоль/л-ден асқанда ол гематоэнцефалдық бөгеттен өтіп, миға уытты әсер етіп, билирубиндік энцефалопатияға әкелуі мүмкін.
• Гамма-глутамилтранспептидаза (ГГТП) және Сілтілік фосфатаза (СФ) деңгейінің көтерілуі: вирустық гепатиттерде, бауырдың алкогольдік және уыттық зақымдануында, өт жолдарының бітелуінде (обструкция), өттің тоқтауында (холестаз) байқалады.
• Тимол сынамасы – бауырдағы қабыну процесінің көрсеткіші.
• Жалпы ақуыз – бауыр синтездейтін негізгі қан ақуыздарымен тығыз байланысты.
• Фибриноген (Factor I) – бауырда түзілетін маңызды ақуыз.
• Холестерин (жалпы) – қандағы негізгі липид, тағаммен бірге түседі және бауыр жасушаларында да синтезделеді. Оның жалпы деңгейі май алмасудың ең маңызды көрсеткіштерінің бірі және атеросклероз қаупін жанама түрде көрсетеді.

Зерттеуге көрсетілімдер:

• Қауіп тобы: медицина қызметкерлері; қан құю, операциялар (оның ішінде стоматологиялық, гинекологиялық) жасағандар; ретсіз жыныстық қатынаста болатындар; алкоголизм, нашақорлық, психикалық ауытқулары бар адамдар; тату-салон, пирсинг, маникюр, педикюр қызметтерін пайдаланушылар.
• Гепатиттерді ерте анықтау және алдын алу.
• Бауыр, өт қабы, ұйқы безі, өт шығару жолдарының аурулары (холестаз).
• Гепатокардиалдық синдром (бауыр немесе өт жолдары ауруларына байланысты жүрек жұмысының бұзылыстары: гипотония, тахикардия және т.б.).
• Созылмалы гепатит, гепатома, ұйқы безі обыры барысын бақылау.
• Атеросклероз және жүрек-қантамыр жүйесінің аурулары (жүректің ишемиялық ауруы, миокард инфаркті).
• Эндокриндік патологиялар (микседема, қант диабеті).
• Созылмалы алкоголизмді скринингтеу және ем барысын бақылау.
• Дәрілердің гепатоуытты әсерін бағалау.
• Инфекциялық мононуклеоз (аурудың алғашқы аптасында).
• Жүктілік (әр триместрде тексерілу ұсынылады).
• Жедел және созылмалы инфекциялар, коллагеноздар.
• Онкологиялық аурулар.
• Тамақтану бұзылыстары.
• Термикалық күйіктер.

Зерттеуге дайындық:
Қанды таңертең (сағат 8:00–11:00 аралығында), қатаң аш қарынға тапсыру қажет (кемінде 12 сағат, бірақ 14 сағаттан артық ашығуға болмайды, су ішуге рұқсат). Зерттеу алдындағы күні тағамдық артық жүктемеден (тым майлы, тәтті, ақуызды тағам) аулақ болу керек. Физикалық және эмоционалдық жүктемеден, күйзелістен, темекі шегуден (зерттеуге дейінгі 3 сағат ішінде) бас тарту қажет. Дәрігердің келісімімен зерттеуден 48 сағат бұрын стероидты гормондар, ауызша контрацептивтер, антикоагулянттар қабылдауды тоқтату ұсынылады.